"رازی" شهرت " ابوبکر محمدبن زکریا" معروف به جالینوس عرب 251-313 هجری قمری از بزرگترین دانشمندان ایرانی ، بزرگترین طبیب بالینی اسلام و قرون وسطی ، فیزیکدان ،عالم کیمیا ( شیمی ) و فیلسوف صاحب استقلال فکر است که از زندگی وی چندان اطلاعی در دست نیست.ظاهرا در ری ریاضیات ، فلسفه ، نجوم و ادب را فراگرفت.احتمالا در جوانی به تحصیل کیمیا مشغول شد و بعد به سبب بیماری چشم به تحصیل طب پرداخت و در این علم شهرت فراوان یافت و حوزه درسش بلند آوازه شد. در خدمت ابو صالح منصوربن اسحاق سامانی ، حاکم ری ، ریاست بیمارستان جدیدالتاسیس آنجا راه یافت. بعدها در بغداد، رییس بغداد شد.

به سبب شهرت فراوانش فرمانروایان مختلف اورا به دربار خود دعوت می کردند .رازی صاحب اخلاق نیکو و رفتار پسندیده بود و با بیماران به مهربانی و عطوفت رفتار می کرد و در حق فقرا و ضعفا اعانت می کرد.عده ای تالیفات اورا تا 198 و عده ی دیگر کتاب های منسوب به او را تا 237 برشمرده اند.از آثارش در طبیعات، ریاضیات ، نجوم و شناخت نور چیزی به یادگار نمانده است . رازی در طب به جنبه های علمی اکتفا نمی کرد، بلکه به تمام معنی طبیب و در علم و عمل طب استاد مسلم بود.یادداشتهای وی که در آنها با کمال دقت بهبودی بیماران خود را توصیف کرده است در دست است.معروفترین اثرش در علم طب کتاب " حلوی " است.

آثار دیگرش در این رشته کتاب الطب والملوکی و کتاب منصوری است.بعلاوه رسالاتی در باب بعضی امراض دارد که معروف ترین آنها کتاب الجدری و الحصبه است که مورد اعجاب و تحسین اروپایی ها بوده است و از بهترین رساله های طبی قدیم بحساب می آید. رساله ای هم درباره ی سنگ مثانه و کلیه دارد که به زبان فرانسه در لندن منتشر شده است.

رازی در فلسفه و الهیات و ماوراءالطبیعه و مجادلات مذهبی و فلسفی نیز کتبی نوشته است.آثار فلسفی رازی قرن ها در دست فراموشی بود، تا آنکه در قرن بیستم میلادی اهمیت آنها دیگر بار مورد توجه قرارگرفت .بر طبق مقاله دایرة المعارف اسلام در باب رازی ، وی مدعی است که اغلب فلاسفه قدیم پیشتر رفته است.و حتی خود را برتر از ارسطو و افلاطون می داند. در طب هم پایه بقراط است و در فلسفه مقامش نزدیک به سقراط .

رازی در اواخر عمر در نتیجه مطالعه زیاد درباره کیمیاگری به بیماری چشم مبتلا و بالاخره کور شد و در سال 313 هجری قمری در گذشت .

عصر رازی

نیمه دوم سده سوم (ه-ق) را جورج سارتون در تاریخ علم، "عصر محمدبن زکریای رازی 251-313 ه ق"نامیده است. عصر رازی ، دوره اولین جنبش نوزایی فرهنگی اسلامی به شمار می رود که در وسیع ترین محدوده زمانی خود فاصله میان سده های سوم و چهارم را در بر می گیرد.

این دوره را که اوج تمدن اسلام دانسته اند ، شاهد ظهور یک طبقه متوسط دولت مند و متنفذی بود که با برخورداری از اشتیاق و امکانات کسب دانش و موقعیت اجتماعی به پرورش و پراکنش فرهنگ کهن مدد رساند.

نام و نشان رازی

رازی طبیب کیمیایی و فیلسوف نامدار که چیز زیادی از زندگانی او دانسته نیست . طبق قول ابوریحان بیرونی، رازی در ماه شعبان 251ق -865م در ری زاده شد.نام نیای رازی ، یحیی بودهاست و بدین نام و نسب "ابوبکر محمدبن زکریابن یحیی الرازی"یاد کرده است . در بعضی از منابع ، پیشه زرگری ، اولین کار رازی شمرده شده است.

گفته می شود که وی در روم ، شوشه های طلا معامله می کرد و شناخت کیمیا در نزد وی .از همین داستان نتیجه گرفته شده است و بعد ها رازی به طب پرداخت است.

استادان زکریای رازی

مورخان طب و فلسفه در قدیم به تفاریق استادان رازی را سه تن یاد کرده اند:ابن ربن طبری :زکریا در طب شاگرد وی بوده است. ابوزید بلخی:حکیم زکریای رازی در فلسفه شاگرد وی بوده است.ابوالعباس محمد بن نیشابوری :استاد محمد بن زکریای رازی در حکمت مادی (ماتریلیسم) یا گیتی شناسی بوده است.

دانش شیمی و رازی

رازی ، پزشک و طبیعت شناس بزرگ ایرانی را پدر شیمی یاد کرده اند، از آن رو که دانش کیمیایی کهن را به علم شیمی نوین دگرگون ساخت .

ابن ندیم از قول رازی گفته است:"روا نباشد که دانش فلسفه را درست دانست و مرد دانشمند را فیلسوف شمرد ، اگر دانش کیمیا در وی درست نباشد و آنرا نداند ".

مکتب کیمیا

رازی مکتب جدیدی در علم کیمیا تاسیس کرد که آنرا می توان مکتب کیمیای تجربی و علمی نامید.

ژولیوس روسکا دانشمند برجسته ای که در شناساندن کیمیا (شیمی)رازی به دنیا ی علم بیشتر سهم و جهد مبذول داشته است، رازی را پدر شیمی علمی و بانی مکتب جدیدی از علم دانسته اند، شایان توجه و اهمیت است که قبلا این لقب را به دانشمند بلند پایه فرانسوی لاوازیه داده بودند .

نظریه اتمی و رازی

در فرآیند دانش کیمیا به علم شیمی توسط رازی ، نکته ای که از نظر محققان و مورخان علم ، ثابت گشته ، نگرش ذره یابی یا اتمسیتی رازی است .کیمیا گران قائل به تبدیل عناصر به یکدیگر بوده اند و این نگرش موافق با نظریه ارسطویی است که عناصر را تغییر پذیر یعنی قابل تبدیل به یکدیگر می داند.لیکن از نظر ذره گرایان عناصر غیر قابل تبدیل به یکدیگرند و نظر رازی هم مبتنی بر تبدیل ناپذیری آنهاست و همین علت کلی در روند تحول کیمیایی کهن به شیمی نوین بوده است.به تعبیر تاریخی زکریا ، کیمیا ، ارسطویی بوده است و شیمی ، دموکریتی است .به عبارت دیگر شیمی علمی رازی ، مرهون نگرش ذره گرایی است.چنانچه همین نظریه را بیرونی در علم فیزیک کار کرد و بسط داد.

در اروپا فرضیه اتمی را " دانیل سرت Danial seert" در سال ، 1619 از فلاسفه یونانی گرفت که بعدها "روبرت بویل" آنرا در نظریه خود راجع به عنصرها گنجاند .با آنکه نظریه بویل با آرای کیمیا گران قدیم تفاوت دارد ، نباید گذشت که از زمان فلاسفه قدیم تا زمان او ، تنها رازی قائل به اتمی بودن ماده و بقا و قدمت آن بوده است و با آنکه نظریه رازی با نظریه بویل و یا نگرش نوین تفاوت دارد ، لیکن به نظریات علمای شیمی و فیزیک امروزی نزدیک است.

اکتشافات رازی در شیمی

 رازی توانست مواد شیمیایی چندی از جمله الکل (الک حل ) و اسیدس سولفوریک (زیت الزاج) و جز اینها را کشف کرد.

ارتباط رازی با سایر علوم

رازی در علوم طبیعی از جمله فیزیک ، تبحر داشته است.ابویحان بیرونی عمر خیام نیشابوری ، مطالعات و تحقیقات خود را از جمله در چگال سنجی زر و سیم ، مرهون دانش رازی هستند .رازی در علوم فیزیولوژی و کالبد شکافی ، جانور شناسی،گیاه شناسی، کانی شناسی، زمین شناسی، هوا شناسی و نورشناسی دست داشته است.